فرش ماشینی از چه الیافی تهیه می شود؟

برای بافت فرش از الیاف گوناگونی استفاده می شود که گذشت زمان باعث تحولاتی در نوع الیاف مصرفی شده است. در ادامه مقاله ما قصد داریم ابتدا تاریخچه شروع و پیشرفت صنعت فرش ماشینی و به دنبال آن تحولات الیاف مصرفی را بیان کنیم.

قدمت و پیشینه فرش در ایران به سال های دور باز می گردد، به گونه ای که پیشینه قدیمی ترین فرش جهان به نام پازیریک به ایران نسبت داده شده است. با ورود ماشین آلات نساجی و بافندگی به صنعت، فرش ماشینی جای خود را در صنعت فرش باز نمود که به مرور زمان و با توسعه این صنعت و پیشرفت ماشین آلات بافندگی باعث تحول بزرگی در این زمینه شد.

از جمله این تحولات، تغییرات در جنس الیاف به کار برده در فرش ماشینی است که در طول دهه های گذشته نیز تغییر و تحولات زیادی داشته است. در فرش های دستباف بیشتر از الیاف طبیعی همچون پنبه، پشم و ابریشم استفاده می شده است که با گذشت زمان و بالا رفتن قیمت‌ها و همچنین ماشینی شدن صنعت فرش، صاحبانِ این صنعت را به سمت استفاده از الیاف مصنوعی در فرش ماشینی سوق داد. یک فرش از ترکیب و بافت چندین نوع نخ یا الیاف با یکدیگر تشکیل شده است از مهمترین این الیاف نخ تار، نخ پود و نخ پرز می‌باشد. نخ‌ ریشه و نخ دوخت نیز از دیگر الیاف مصرفی در فرش ماشینی است. هر کدام از الیاف ذکر شده دارای خواص و اشکال خاص خود هستند که باید از بهترین در نوع خود باشد. در صورت مناسب نبودن هریک از این الیاف ها، فرش از نظر جایگاه تجاری و معیارهای درجه بندی فرش در رتبه پایین تری قرار می گیرد.

انواع نخ و الیاف در فرش

1. نخ خاب فرش ماشینی

این نخ برای بافت یا همان گره استفاده می شود که به دور نخ پود به صورت گره یا به صورت U قرار می‌گیرد. نخ خاب در میان دیگر الیاف استفاده شده اهمیت بالاتری دارد و مهمترین قسمت فرش محسوب می گردد. اهمیت بالای این نخ به دلیل تاثیر آن روی نقش، رنگ و نمای ظاهری فرش است و افزون بر آن بیشترین حجم یک فرش را نخ خاب تشکیل می دهد. در اینصورت نتیجه این خواهد بود که یکی از اصلی ترین معیارهای کیفی و رتبه بندی یک فرش ماشینی نخ خاب یا پرز فرش ماشینی است.

نخ های خاب استفاده شده در فرش ماشینی دارای جنس های متفاوتی هستند همچون:

• نخ خاب اکریلیک
• نخ خاب پلی استر یا ابریشم مصنوعی
• نخ خاب پروپلین

امروزه در اغلب کارخانه های فرش ماشینی برای خاب فرش از نخ اکریلیک بویژه اکریلیک هیت ست شده استفاده می نمایند زیرا دارای ویژگی های مطلوبی است که به مرغوبیت فرش و افزایش رتبه بندی آن کمک می کند.

• این نوع الیاف شباهت نزدیکی به ویژگی های ظاهری پشم طبیعی دارد چرا که از لطافت و ظرافت بالایی برخوردار است و علاوه بر آن الیاف اکریلیک نسبت به الیاف پشم قیمت مناسب تری دارند.
• الیاف اکریلیک با وجود اینکه از الیاف مصنوعی به حساب می‌آید اما فاقد هر گونه بوی مواد نفتی و پلاستیکی است همچنین دارای مقاومت بالا در برابر حرارت غیر مستقیم، نور و گرد و غبار است که به مزیت های این الیاف افزوده است.
• این الیاف خاصیت رنگ پذیری و همچنین برگشت پذیری بالایی دارد.
• از دیگر خاصیت های فرش های بافته شده با این الیاف به انعطاف پذیری آن در اماکن پر رفت و آمد می توان اشاره نمود.
• مرغوبترین نوع نخ اکریلیک، نخهای اکریلیک هیت ست شده است.

فرآیند هیت ست به فرآیندی گفته می شود که در مرحله ریسندگی، طی یک سری مراحل خاص، بافت درونی نخ به وسیله بخار و گرما تثبیت شده و سپس الیاف ریسیده می شوند. به همین دلیل فرش های بافته شده توسط این نوع الیاف ویژگی های خاصی دارند از جمله ویژگی های این نخ می توان به دوام و ماندگاری بالا، مقاومت در برابر نور، حرارت، آلودگی و گرد و غبار، ثبات رنگ و پرزدهی کم را نام برد. یکی دیگر از ویژگی های مهم نخ اکریلیک هیت ست شده خاصیت ضد حساسیت این نوع نخ می باشد.

نخ خاب پلی استر یا ابریشم مصنوعی

در صنعت فرش ماشینی همیشه جایگزینی برای الیاف طبیعی پیدا کرده اند و ابریشم نیز از این مقوله مستثنی نبوده است. از این رو برای داشتن خابی به لطافت و درخشندگی فرش های دستباف ابریشمی از الیاف پلی‌استر استفاده می‌نمایند.

علاوه بر خصوصیت های ذکر شده، این الیاف دارای خصوصیات مطلوب دیگری نظیر رنگ پذیری مناسب، عدم پرزدهی و البته قیمت پایینتر این الیاف نسبت به فرش ماشینی اکریلیک می باشد. دلایل مرغوبیت کمتر این الیاف نسبت به اکریلیک عمر کوتاه و مقاومت پایین پلی استر در برابر حرارت است و افزون بر آن پلی‌استر فاقد خاصیت انعطاف پذیری است و این امر باعث ایجاد ساییدگی شده و در اثر شستشو و فشار آسیب می ‌بیند. فرش پلی استر برای مکان هایی همچون آشپزخانه، اتاق کودک و اماکن پر رفت و آمد توصیه نمی گردد.

نخ خاب پلی پروپیلن P.P یا BCF

پروپیلن از دیگر الیاف فرش ماشینی است. فرش‌های بافته شده با این الیاف از درجه کیفی کمتری برخوردار هستند و بر این اساس دارای قیمت کمتر نیز خواهند بود. عمر فرش ‌پلی پروپیلن بسیار کم است و مقاومت بسیار پایینی در برابر آلودگی و حرارت دارد.

این فرش در برابر ساییدگی و فشردگی مقاومتی بشدت پایینی دارد و فاقد انعطاف پذیری مطلوب می باشد. فرش‌پروپیلن بدلیل عدم جذب رطوبت به راحتی می‌تواند در مکان‌های فاقد سرپوش استفاده گردد.
فرش ماشینی BCF یا پروپیلن در مقایسه با فرش‌های صددرصد اکریلیک، استقامتی بسیار کم و ناچیز دارند به طوری که در آمار ها و بررسی ها نشان داده شده است فرش ماشینی تمام اکریلیک می‌تواند عمری 300 ساله داشته باشد که دلیل آن کیفیت بسیار بالای این نخ می‌باشد.

در فرش ماشینی ارتفاع نخ خاب و همسان بودن نخ خاب بسیار مهم است. ارتفاع نخ خاب یا پرز به ارتفاع هر گره یا ریشه در فرش گفته می شود.

ارتفاع خاب فرش ماشینی بر اساس شانه و تراکم فرش تعیین می شود. هرچه شانه و تراکم افزایش یابد ارتفاع خاب فرش کاهش می یابد همچنین درفرش ها با شانه ثابت با افزایش تراکم میزان ارتفاع خاب کاهش می‌یابد.

ارتفاع خاب معمولا در فرش ماشینی 700 شانه 11 میلیمتر، در فرش ماشینی 1000 شانه 9 میلیمتر و در فرش ماشینی 1200 شانه 8 میلیمتر می باشد. به عبارت دیگر ارتفاع خاب در فرش ریز بافت کمتر است. 

نکته ای که در مورد خاب فرش اهمیت دارد این است که ارتفاع خاب در کل فرش ماشینی کاملا یکسان و یکنواخت باشد و اختلاف ارتفاع خاب در سطح فرش زیاد نباشد.

2. نخ تار و پود در فرش ماشینی

به نخ هایی که بصورت عمودی در طول فرش قرار گرفته اند نخ تار یا چله گفته می شود و به نخ هایی که به صورت افقی در عرض فرش قرار دارند نخ پود گفته می شود.

نخ تار و پود فرش های ماشینی غالبا از جنس پنبه، پلی‌استر و جوت می باشد.

عموما فرش های ماشینی پشمی دارای نخ تار از جنس صد درصد پنبه و نخ پود از جنس صد درصد کنف یا جوت می باشند. نخ تار فرش ماشینی اکریلیک از جنس مخلوط پنبه، پلی استر یا صد درصد پنبه و نخ پودش از جنس صد درصد کنف یا جوت است. نخ تار فرش ماشینی پلی پروپیلن به دلیل ارزان بودن نخ، از همان جنس نخ خاب می‌باشد.

جوت یا کنف یک الیاف طبیعی است که به شکل نخ و رشته در می آید. جوت برای نخ پود فرش استفاده می شود که یکنواختی، ظرافت و مقاومت آن تا حدودی بر کیفیت فرش تاثیر گذار است اما امروزه استفاده از نخ جوت کاهش یافته است زیرا فرش هایی که جنس پودشان از جوت می باشد پس از شستشو دچار آبرفتگی شده و کوتاه می‌شوند.

فرش هایی که جنس نخ تار و پودشان، پنبه و پلی استر است مرغوب تر هستند و امروزه کاربرد بیشتری دارند.