در روزگار ماشینی شدن فرش، روزانه فرش های ماشینی زیادی روانه بازار فروش می شوند که با وجود دارا بودن انواع طرح، تعدادی از آنها از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند. ایران در چرخه اقتصاد فعلی برای دور شدن از صادرات مبتنی بر نفت، اقدام به صادرات انواع و اقسام تولیدات از جمله فرش ماشینی نموده است. یک صادر کننده برای حفظ دیدگاه جهان به فرش ایران باید قدرت تشخیص خود را برای تشخیص جنس مرغوب بالا ببرد. حتی ما بعنوان یک خریدار معمولی برای تشخیص یک فرش خوب باید بدانیم هر فرش با توجه به ویژگی هایی که دارد در چه درجه کیفیتی قرار می گیرد که در این مقاله به آن اشاره می کنیم.
فرش ماشینی را از نظر درجه بندی کیفیت و چگونگی بافت، به 5 دسته تقسیم بندی می کنند:
فرش درجه 1
فرش درجه 1.5
فرش درجه 2
فرش درجه 3
فرش درجه 4
فرش درجه 5
فرش های درجه یک، دارای کیفیت بالاتری نسبت به سایر فرشها هستند که اکثرا مشتریان هنگام خرید فرش ماشینی، فرش ماشینی درجه یک را انتخاب می کنند. در فرش های درجه یک از نخ های تمام "اکریلیک هیت ست" استفاده می شود.
هیت ست نوعی فرآیند فیزیکیست که در طول این فرآیند نخ بعد از ریسیده شدن با بخار و دما تثبیت شده و موجب افزایش کیفیت نخ و به دنبال آن افزایش کیفیت، دوام و ماندگاری فرش می شود.
هر فرش ماشینی پس از بافت به قسمت پرداخت رفته و این بخش نیز یکی از موارد بالابردن کیفیت و رتبه فرش خواهد بود بدین صورت که اگر پرداخت فرش بصورت کامل انجام نگیرد نخ ها غیر همسان شده و از ارزش فرش کاسته و به فرش درجه دو یا درجه سه نزول پیدا خواهد کرد.
در هنگام بافت فرش نیز ممکن است نخ پاره شود و یا در بافت فرش فرورفتگی ایجاد شود؛ این مورد نیز جزء عیوب فرش محسوب شده و باعث کاهش کیفیت فرش می شود.
با ما همراه باشید تا در ادامه مقاله انواع رتبه بندی و خصوصیات فرش با درجه کیفی های مختلف را توضیح دهیم.
فرش ماشینی درجه یک یا (S)
فرش ماشیمی درجه یک، فرشی با بالاترین خصوصیات کیفی است که یک فرش ماشینی خوب می تواند داشته باشد. به عنوان مثال:
- در فرش ماشینی درجه یک اثری از تکرار سیلندر در نقشه فرش مشاهده نمی شود.
- برای بافت فرش های ماشینی درجه یک، در نخ خاب فرش از الیاف اکریلیک هیت ست شده استفاده می کنند که باعث افزایش کیفیت فرش شده و فرش زیر دست نرمتری دارد. علاوه بر این الیاف اکریلیک هیت ست شده نسبت به سایر الیاف پرزدهی کمتری دارند.
- فرش های ماشینی درجه یک دارای ابعاد استاندارد هستند و نقشه هایی متناسب با این ابعاد برایشان طراحی شده است.
- در فرش های ماشینی درجه یک، از چسب آهار به مقدار استاندارد استفاده می شود. (به کار بردن چسب آهار بیش از اندازه استاندارد ممکن است باعث خراب شدن زیر دست فرش شود).
- در فرش های ماشینی درجه یک ارتفاع نخ خاب قالی استاندارد است و بر حسب میزان شانه و تراکم تعیین می شود.
- اثری از پارگی، سوراخ، وصله و ... در فرش های درجه یک دیده نمی شود.
- در فرش درجه یک اثری از قلاب خوردگی در زیر فرش وجود ندارد.
- برای افزایش زیبایی فرش های ماشینی، به آن ها ریشه اضافه می شود. این ریشه های باید در جای تعیین شده قرار بگیرند. در بعضی مواقع به دلیل تنظیماتی که روی دستگاه انجام نشده است، ریشه ها دقیقا در سرجای خود قرار نمی گیرند. این مشکل در فرش های ماشینی درجه یک وجود ندارد.
- مشکل دو پودی بودن نیز در فرش های ماشینی درجه یک دیده نمی شود.
- عمل شیرینگ یا پرداخت در این فرشها به درستی انجام می گیرد.
- گاهی اوقات در حین بافت فرش ماشینی، نخ خاب دچار پارگی می شود. اگر بافنده سریعا متوجه این موضوع نشود جای خالی در فرش ایجاد می گردد. در فرش های درجه یک هیچگونه جای خالی در فرش وجود ندارد.
- هنگامی که در قالی از یک رنگ، شیدهای متفاوتی به کار گرفته شود، باعث ایجاد دو رنگی و یا چند رنگی در فرش می شود که دورنگی یا چندرنگی از دیگر مواردی است که در فرش درجه یک دیده نمی شود.
- اگر در هنگام بافت فرش ماشینی تعدادی از هارنیش ها متوقف شوند و یا به اصطلاح گیر کنند، فرش دچار قفسه بافی می شود. فرش ماشینی درجه یک از این مشکل نیز مستثنی است.
- درفرش درجه یک هیچگونه سوختگی وجود ندارد. سوختگی ها زمانی پیش می آید که در یک فرش از متریال های مختلف استفاده شود و در این میان یکی از نخ ها آب شود.
فرش ماشینی درجه یک و نیم یا (S1)
فرش های درجه یک و نیم در بسیاری از موارد عینا خصوصیات فرش درجه یک، مانند بی نقص بودن نقشه، زیر دست مناسب، آهار استاندارد و ... را شامل می شود اما مواردی نیز وجود دارد که تفاوت این دو فرش از نظر درجه کیفی را مشخص می کند. این موارد عبارتند از:
- در فاصله های حداکثر نیم سانتی متری تکرار سیلندر وجود دارد.
- در قسمت هایی از پشت فرش، قلاب خوردگی دیده می شود.
- حداکثر ردیف خرابی کارت ساده در فرش های ماشینی درجه یک و نیم، 3 ردیف است.
- پارگی نخ خاب در فرش های ماشینی درجه یک ونیم، حداکثر در 4 ردیف تکرار شده است.
- در فرش های ماشینی درجه یک ونیم با زمینه ساده حداکثر اختلاف در ارتفاع نخ خاب 3 میلی متر و در فرش های ماشینی درجه یک ونیم با زمینه طرح دار 5 میلی متر است.
- حداکثر ردیف مجاز برای اشتباهات طراحی در فرش ماشینی درجه یک و نیم 3 ردیف است.
فرش ماشینی درجه 2 یا (S2)
فرش های ماشینی درجه دو علاوه بر دارا بودن تعدادی از خصوصیات فرش های درجه یک و نیم، ویژگی هایی دارند که رتبه این فرش ها را به این دسته نزول داده است. این ویژگی ها عبارتند از:
- جابه جایی نقشه به میزان کم
- وجود تیغ خوردگی هایی با مقدار ناچیز
- اختلاف در ارتفاع نخ خاب به اندازه 4 میلی متر
- رو زدگی آهار به مقدار ناچیز
- وجود عیوبی در قسمت ریشه و زیگزاگ (به مقدار ناچیز)
- رفو به اندازه حداکثر 15 سانتی متر
- پارگی نخ به اندازه حداکثر 5 سانتی متر
- حداکثر 6 سانتی متر خرابی کارت ساده
- 10 درصد تفاوت طول فرش با ابعاد فرش استاندارد و درجه یک
- دارای خاب غیر یکنواخت
فرش ماشینی درجه سه یا (S3)
فرش درجه سه تفاوت های زیادی با فرش های دسته های پیشین خود دارد از جمله خصوصیات این فرش عبارتند از:
- دارای زیر دست قابل قبول
- اختلاف در ارتفاع نخ خاب در سطح فرش به اندازه 4 میلی متر
- وجود تیغ خوردگی هایی به اندازه کم
- جابه جایی زیاد در نقشه فرش
- وجود بیش از هفت ردیف پارگی سراسری در خاب فرش
- سوختگی زیاد در خاب فرش
- وجود رفو شدگی به اندازه بیش از 15 سانتی متر
- وجود تعدادی وصله با اندازه های کوچک و بزرگ
- عیب هایی کم و ناچیز در قسمت ریشه و زیگزاگ
- دیده شدن خوردگی های بسیار در پشت فرش
- وجود بیش از ده نخ خاب اضافه در سرتاسر فرش
- رو زدگی آهار
- اختلاف و کسری خاب فرش تا حد یک سانتی متر
- اختلاف سطح خاب در سطح قالی تا 50 درصد
- خرابی بیش از 6 ردیف کارت ساده بافت
فرش ماشینی درجه 4 یا (S4)
فرش هایی که اختلاف طول آن ها با ابعاد استاندارد بیش از 25 درصد باشد، در دسته بندی فرش های درجه 4 قرار می گیرد که غالبا این فرش ها به صورت پادری، رویه پشتی و ... به بازار عرضه می شود.
فرش ماشینی درجه 5 یا (S5)
فرش های درجه 5، فرش هایی هستند که عرض آن ها از ابعاد استاندارد 5 سانتی متر بیشتر است. فرش های درجه 5 جزء فرش های ضایعاتی محسوب می شوند.